Kaplerz

Historyczne wotum w świątnickim kościele parafialnym w 100 rocznicę wybuchu I Wojny Światowej oraz powstania Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego

Kaplerz o wymiarach 32,5 x 26,5cm. wykonany w formie owalnego medalionu mosiężnego z wizerunkiem Matki Bożej Miłosierdzia z Ostrej Bramy w Wilnie . Na obwodzie medalionu widoczna sygnatura numeryczna „03” oraz napis „ZBAW POLSKE MARYJO – 192O WILNO – ARMIJA OCHOTNICZA” . Wizerunek przedstawia pochyloną Madonnę bez Dzieciątka spoczywającą na siepie księżyca. Głowę otoczoną promienną aureolą z wieńcem z 12 gwiazd Maryja lekko pochyla w lewo, smukłą szyję zdobią wotywne korale. Głowę Matki Bożej przyozdabiają dwie korony podtrzymywane przez anioły, jedna barokowa dla Królowej Niebios, druga rokokowa dla Królowej Polski ( 2 lipca 1927 r. odbyła się uroczysta koronacja obrazu złotymi koronami. Dokonał jej arcybiskup metropolita warszawski kard. Aleksander Kakowski w obecności prezydenta Ignacego Mościckiego i marszałka Józefa Piłsudskiego). Twarz Madonny jest pociągła, półprzymknięte oczy dodają jej powagi; ręce trzyma skrzyżowane na piersiach, pod którymi widnieje krucyfiks . Całość postaci zdobi tzw. sukienka wotywna.

Kaplerz wileński był tzw. medalionem ołtarzowym i stanowił główną część skrzynkowego ołtarza polowego Armii Ochotniczej Ziemi Wileńskiej. Jako element wyposażenia liturgicznego kapelani wojskowej Armii Polskiej przeszedł szlak bojowy wojny polsko-bolszewickiej. W 1939 roku wraz z wycofującymi się w kierunku granicy rumuńskiej oddziałami Wojska Polskiego ołtarz trafił na Ukrainę do wsi Wiśniowiec Stary, gdzie został zdemontowany i ukryty pod posadzką kościoła. W 1944 roku miejscowość została spalona, a ludność wymordowana przez bandy UPA. Jeden z ocalałych mieszkańców wsi spod zgliszcz kościoła wydobył kaplerz i zabrał go ze sobą uciekając na zachód do Małopolski. Po wojnie medalion został odkupiony od właściciela przez uznanego krakowskiego kolekcjonera, by stać się częścią prywatnych zbiorów przedwojennych pamiątek narodowych i patriotycznych. W latach 90-tych XX wieku medalion został pozyskany drogą wymiany przez kolekcjonera ze Świątnik Górnych. W 2014 roku, w 100 rocznicę wybuchu I Wojny Światowej oraz powołania do życia Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, kaplerz został ofiarowany jako wotum kościołowi parafialnemu pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Świątnikach Górnych, by stanowił historyczne świadectwo heroicznych dziejów Narodu Polskiego, jego dążeń do niepodległości, wolności oraz przywiązania do tradycji i wiary katolickiej. 

KAPLERZ – owalny, czasem prostokątny medalion malowany, ryty lub tłoczony przeważnie na blasze miedzianej, czasami odlewany z brązu lub mosiądzu. Noszony w irchowym futerale na piersiach pod ubraniem (najczęściej przez żołnierzy w 2 połowie XVII i pocz. XVIII w.). Na awersie kaplerze posiadają przedstawienie Matki Boskiej Częstochowskiej Królowej Polski lub Matki Boskiej Ostrobramskiej w ornamentowym obramieniu (malowane przeważnie tylko twarze i dłonie, szaty i bordiura grawerowane, złocone i srebrzone). Kaplerz często mylnie utożsamiano ze szkaplerzem (łac. scepularium) lub ryngrafem. Swój renesans kaplerze miały w okresie zaborów, powstań narodowych, w trakcie I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej. Do dnia dzisiejszego kaplerze obok ryngrafów są najcenniejszą, a zarazem jedną z nielicznych i rzadkich pamiątek narodowych i patriotycznych.

Bliźniaczy medalion, wotum z przedstawieniem wizerunku Matki Bożej Miłosierdzia z Ostrej Bramy w Wilnie znajduje się w Kaplicy Cudownego Obrazu na Jasnej Górze

Ostra Brama została wybudowana wraz z murami miejskimi jako jedna z pierwszych bram Wilna na początku XVI wieku. Przez nią wiódł trakt do Miednik, Oszmiany i Mińska, więc początkowo nazywana była bramą Miednicką, także „Zaranną”. Później „Ostrą” – od południowego krańca miasta, zwanego Ostrym.
Brama ma podstawę kwadratu przykrytego cylindrycznym sklepieniem. W ścianach są widoczne pozostałości metalowej kraty. Od południa bramę wieńczy renesansowa attyka z reliefem przedstawiającym gryfy trzymające herb „Pogoń”. Poniżej otwory strzelnicze i wnęka, w której był uprzednio krzyż.
W bramie umieszczono obraz Matki Boskiej; prawdopodobnie namalowany w połowie XVI wieku. Piękno, delikatność i urok Madonny Ostrobramskiej wzbudziły wielką miłość do tego słynącego cudami wizerunku. Już w XVII wieku uniwersytet obrał Matkę Boską Ostrobramską swoją patronkę; w XVIII wieku, prawdopodobnie w darze od cechu złotników, otrzymała wspaniałą szatę wykonaną z pozłacanego srebra z koronami, obsypaną wykutymi przeróżnymi kwiatami. U dołu obrazu umieszczono wielki, srebrny sierp księżyca. W XX wieku obraz dwukrotnie koronowano koronami papieskimi, a Matce Boskiej Ostrobramskiej nadano tytuł „Matki Miłosierdzia”.
W połowie XVII wieku przekazano obraz pod opiekę karmelitom zgromadzonym przy kościele św. Teresy. By zapewnić obrazowi godne miejsce kultu, karmelici wybudowali w roku 1671 drewnianą kaplicę; ta jednak spłonęła w 1715. Na jej miejscu zbudowano nową, murowaną, przebudowaną w stylu neoklasycznym w roku 1829. Kaplicę zdobią szerokie pilastry i trójkątny fronton z „Okiem Opatrzności” oraz napis po łacinie: „Mater Misericordiae, sub Tuum Praesidium confugimus” (Matko Miłosierdzia, pod Twoją Opiekę się uciekamy) Umieszczone na kaplicy polskie napisy zostały zastąpione łacińskimi w 1865 r. z nakazu antypolskiego gubernatora Murawjewa. Do wnętrza kaplicy, którą zdobią srebrne wota w wielkiej ilości, prowadzą schody z kościoła karmelitów. Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej jest jednym z najbardziej kochanych i czczonych symboli Wilna. Trudno sobie wyobrazić, by będąc w Wilnie, nie być u Ostrej Bramy.
Juliusz Kłos „Wilno, Przewodnik Krajoznawczy”,
Wyd. Oddziału Wileńskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wilno 1923